Het is natuurlijk helemaal niet nieuw dat ‘senioren’ aan Karate doen. Maar een aantal zaken vallen wel op in ons Karatedo-landschap. Als logisch gevolg van demografie: ofwel hier meer concreet vergrijzing van de Nederlandse bevolking, is er relatief een steeds groter aandeel van oudere Karateka`s te zien. Vaak zijn dat mensen die vroeg zijn begonnen en nog steeds actief zijn. Steeds vaker komen we ook zogenaamde ‘herintreders’ tegen: Karateka`s die na een pauze van jaren -soms tientallen jaren- terugkeren naar een bezigheid die ze nooit echt heeft losgelaten. En mede door die vergrijzing zijn er steeds meer mensen die zelfs met Karatedo starten op latere leeftijd.

Nu is de term ‘senior’ best gevaarlijk. Wanneer ben je senior? Sommige wedstrijden hanteren een leeftijdsgrens van 35 jaar. Is dit niet te laag? Er zijn steeds meer sporters die ook na bijvoorbeeld hun 50e jaar nog steeds zéér actief zijn en zelfs op een behoorlijk niveau presteren.

Verschillende invalshoeken

Naast leeftijd is ook vaak de motivatie van oudere Karateka`s verschillend. De een ziet Karate meer als sport, een soort fitness; gewoon lekker bezig zijn. Eens: de vele Kihon en Kata-vormen zijn zeker goeie workouts. De intensiteit en effectiviteit hangen primair van jezelf maar ook van de Karate-docent af. Dan zijn er Karateka`s die naast die fysieke activiteit veel belangstelling hebben voor de belangrijke Budo-component: de achtergrond, de Bushido-filosofie, de meer esoterische/ filosofische inhoud die Karatedo ook heeft. En dan is er nog een groep ouderen die vooral richten op zelfverdedigingsaspecten en bunkai uit Karate. Stijl is hier irrelevant. De groepen worden in dit artikel gesplitst, maar dat is om duidelijker maken welke verschillen kunnen bestaan. Dat is nogal abstract; er kan natuurlijk ook veel overlap zijn tussen deze terreinen.

Hoe het ook zei: waar ook de leeftijdsgrens ligt van ‘senior’, waar ook de belangstelling ligt van de oudere Karateka, feit is dat een ouder wordend lichaam te maken krijgt -in meer of mindere mate- met verouderingsverschijnselen. Bij de een wat eerder dan bij de ander. Dat kan een genetisch iets zijn, domme pech (blessures die hinderen), of resultaat van de intensiteit van sporten in het verleden (slijtage). Er bestaan dus véél invalshoeken bij ‘senioren-Karatedo’.

Hier is de laatste decennia al regelmatig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en over geschreven. Eén onderzoek bijvoorbeeld keek naar Karate-training als een combinatie van cognitieve, fysiek en emotionele activiteit. De testgroep betrof mensen van boven de 60 jaar. Na diverse training was de cognitieve verbetering niet aanwezig maar fysiek en emotioneel was een duidelijke verbetering zichtbaar. Met andere woorden: ouderen die Karatedo beoefenden werden fitter en voelden zich ook emotioneel beter. Een van de conclusies was o.a. dat de ‘quality of life’ verbeterde voor deze mensen (Jansen, Damen-Zimer; 2012). En zo zijn er meer, soortgelijke onderzoeken gedaan. Die vrijwel allemaal wijzen op de positieve effecten van karate-training voor ouderen.

Ouderenkarate in Nederland

Degene die daar vooral rekening mee moeten houden zijn natuurlijk de Karateka`s zelf maar zeker ook de Karate-docenten. Er bestaan al meerdere sportscholen in Nederland, verspreid over het land, waar aparte groepen zijn ontstaan voor senioren-Karate. Hier wordt in de training rekening gehouden, als groep, maar ook als individu, met de fysieke mogelijkheden.

Binnen de KBN is de Werkgroep Ouderenkarate opgestart. Een aantal enthousiaste karate-leraren en -beoefenaren wisselt in die werkgroep van gedachten over de vraag hoe karate-do aantrekkelijk kan zijn en/of blijven voor de diverse oudere doelgroepen. De werkgroep verkeert nog in de opstartfase en heeft inmiddels een paar verkennende online overlegsessies gehouden.

Ik geloof dat karate voor élke leeftijd iets te bieden heeft. – Michiel Commandeur

Een van de deelnemers aan de werkgroep Ouderenkarate is Michiel Commandeur van Kaihatsu Karate-do in Burgum (Friesland). Michiel heeft 5e dan KBN en is Leraar niveau 4. Hij vertelt: “Ik geloof dat karate voor élke leeftijd iets te bieden heeft. Het is heel interessant om samen met andere karate-enthousiastelingen te verkennen hoe beoefenaren hun leven lang karate kunnen blijven doen. Binnen de Werkgroep Ouderenkarate hebben we veel gedeelde inzichten én komen er verrassende invalshoeken op tafel. De uitdaging is om die inzichten concreet te maken, zodat we uiteindelijk praktische handvatten kunnen bieden aan karate-scholen die met de oudere doelgroepen aan de slag willen.”

Zelf heeft Michiel ook enige ervaring opgedaan met de oudere doelgroepen. Zo heeft hij in Corona-tijden online beginnerscursussen karate gehouden voor 50-plussers. En een aantal succesvolle workshops gehouden voor absolute beginners in zijn Friese werkgebied. Daarnaast begeleidt hij momenteel een 78-jarige karateka die graag examen wil doen voor de vijfde dan. “Ik werk in feite met uitersten: van absolute beginners tot een oude ijzervreter die al bijna 50 jaar traint. Voor mij bewijst dat eens te meer dat karate voor iedereen iets te bieden heeft.”

Ook binnen de KBN-lerarenopleidingen is aandacht voor het thema karate en ouder worden. “Ik heb hierover lessen mogen verzorgen voor cursisten van diverse opleidingen”, vertelt Michiel, “Ik hoop van harte dat nieuwe generaties karate-leraren het lesgeven aan oudere doelgroepen in overweging willen nemen.”

En voor wie ook enthousiast is over het thema karate en ouder worden: tijdens het KBN-karateweekend is er sessie speciaal over dit onderwerp, met een deskundige van NOC*NSF. “En ik kan me voorstellen dat er in de Werkgroep Ouderenkarate ook altijd plaats is voor enthousiaste karateka’s die dit thema willen uitdragen. Vraag ernaar bij het bondsbureau.”

En voor de ‘jonkies’: je bent 50 voor je het beseft… 😊